Geschiedenis

Het machtige dorp

Heel wat plaatsnaamkundigen hebben een poging gedaan een verklaring te geven over het ontstaan van onze gemeentenaam.Sommigen verdedigen de stelling dat Machelen in verband te brengen is met de moerassige bodemgesteldheid van de Leiestreek. Maar Prof. Gysseling zou het wel eens bij het rechte eind kunnen hebben. Hij gaat terug naar het Oudgermaanse Magalium. Machelen betekent voor hem dan zoveel als ‘het machtige dorp’. Dat zou ook betekenen dat de gemeente ontstaan is uit een Germaanse nederzetting (Salische Franken) aan de Leieboorden. Wij menen te mogen aannemen dat zij de grenzen van deze nederzetting hebben vastgelegd in de loop van de 8e eeuw.

In het Graafschap Vlaanderen

Voor de Franse Revolutie behoorde Machelen tot de kasselrij Kortrijk, een staatsrechterlijke gebiedsomschrijving in Vlaanderen. Deze kasselrijen, 17 in aantal, waren in de 11e eeuw ontstaan op initiatief van Boudewijn V, Graaf van Vlaanderen. Voor de administratie werd de kasselrij Kortrijk in 5 kantons verdeeld, ‘roeden’ genaamd. Machelen behoorde tot de roede van Deinze. De annexatie bij de Franse Republiek op 1 oktober 1795 maakte een einde aan deze eeuwenlange bestuurlijke indeling.
Het oude graafschap werd verdeeld in twee departementen, dat van de Leie en dat van de Schelde, met aan het hoofd een prefect, naar Frans model.Machelen behoorde tot het Scheldedepartement, waaruit in 1814, onder de Hollandse bezetting de huidige provincie Oost-Vlaanderen is gegroeid.

Heer van Machelen

De huidige gemeentegrenzen zijn dezelfde gebleven als de grenzen van de kerkelijke parochies tijdens de Middeleeuwen. Ons dorp had het uitzicht van een ‘lappendeken’, gevormd door heerlijkheden en leengronden, die van een leenheer releveerden. Indien deze leenheer over justitierechten beschikte dan was hij ‘heer’ van een heerlijkheid. Was op een heerlijkheid bovendien de parochiekerk gebouwd, dan was deze heerlijkheid de ‘dorpsheerlijkheid’ en de bezitter hiervan veroorloofde zich de titel van ‘Heer van Machelen’.

Dorpsheerlijkheid

Deze heerlijkheid was gehouden aan het grafelijk leenhof ‘De Stenen Man’ te Oudenaarde. Aanvankelijk vormde zij een unie met de dorpsheerlijkheid van Kruishoutem, genoemd Ayshove.
De oudst bekende bezitters waren de heren van Oudenaarde. Zo waren omstreeks het jaar 1000 Arnold I en II bekende heren van Oudenaarde en Machelen. In de 11e en de 12e eeuw dragen de bezitters de familienaam ‘van Machelen’. In de 14e eeuw neemt het huis ‘van Gavere’ het roer in handen en in 1429 staat een Geeraerd van Schoonisse bekend als heer van Machelen. Deze titel werd nadien gevoerd door verscheidene leden van het oud Brabants geslacht van Jauche van Mastaing. Onder Antoon de Jauche werden in 1523 de heerlijkheden Ayshoven en Machelen gescheiden.
Via de families Montmorency, de Meroode en Vilain komt de heerlijkheid Machelen in handen van de familie van der Meere. De erfgenamen van dit geslacht behielden Machelen tot bij het einde van het Ancien Regime (1795). Naast de dorpsheerlijkheid zijn nog andere heerlijkheden te Machelen bekend, zoals ‘Emsrode te Heede’, ‘Beversluus’, ‘Overmeersch’, ‘Veerdegem’ en nog talrijke enclaves van heerlijkheden waarvan de zetel niet in Machelen gelegen was.
De dorpsheerlijkheid had ook de hoogste justitiegraad. Zij beschikte over een vierschaar of plaatselijke rechtbank, samengesteld uit een baljuw en zeven schepenen. In de parochie was een galg opgericht voor de uitvoering van de doodstraffen.

Plunderingen en pest

Machelen heeft in het verleden het lot ondergaan van alle parochies in de Leiestreek. Telkens werd ons gewest tussen hamer en aambeeld geplaatst door vreemde legerlegioenen. De Geuzen hielden hier op het einde van de 16e eeuw lelijk huis. De slechtste tijd was ongetwijfeld in de tweede helft van de 17e eeuw ten gevolge van de krijgsverrichtingen tussen de Spaanse en Franse legers. Plunderingen en opeisingen van paarden en levensmiddelen waren alledaagse taferelen.
Oorlogen en ellende zorgden voor de uitdunning van de bevolking. Vooral de jaren 1580 – 1584 doemden als een spookbeeld op toen de bevolking door pestziekte gehalveerd werd. Ook de laatste maanden van het jaar 1694 herhaalde zich deze ellende.

Frans

De 18e eeuw kende, in vergelijking met de 17e eeuw, een periode van relatieve rust, die grondig verstoord werd door de annexatie bij Frankrijk (1795). Al onze oude instellingen werden volledig op een nieuw leest geschoeid.

Fusie

Machelen werd opgenomen als autonome gemeente in de Franse Republiek. Het behield deze zelfstandigheid tot 1 januari 1977, toen ze als deelgemeente in een gefusioneerde entiteit “Zulte” werd samengebracht, samen met Olsene en Zulte.